نشانه ها و اشاره ها با نماد

نشانه ها واشاره ها با نماد

آیا نماد ابزاری برای ساختن یا یافتن معناست ؟ کدام معنا ؟ معنای اولیه یا ثانویه ؟ معنای ظاهر یا معنای پنهان متن ؟ اگرهرمتن ارزشمند و پویا ،دارای لایه های پیدا وپنهان باشد ،که ترجیاُ این گونه است ،آیا نمادها برای معنای پنهان متن هم کارساز است ؟ چگونه؟ سوال بعد . آیا متن دارای یک نماد است یا نمادهای متعدد؟ کدام نماد اصلی است و کدام نماد کمک کننده است و راهگشا ؟آیا یک نماد می تواند روشن کننده ی خطوط کلی یک متن باشد؟ البته . مترسک درمعصوم اول گلشیری به مثابه ی نماد کل است که الباقی قضایا حول محور این نماد میچرخد . داستان های تمثیلی اگر چه از نماداستفاده می کنند اما با نماد فرق دارد ولی درتحلیل نهائی،دربازگشائی معنای متن به همان سمت وسو میرود . در"عروسک چینی"گلشیری هم،عروسک یک نماد کل است .اگرچه ،تشخیص نماداصلی بین "راوی" و"عروسک" اندکی مشکل است اما هردو شاید دو نماد هم عرض باشند . گاهی متن در عین تمثیلی بودن ، نمادی هم به این تمثیل در جهت نیل به هدف – معنا ،کمک میکند . به عنوان نمونه ، نمایشنامه "چوب به دستهای ورزیل" دکترساعدی یک متن تمثیلی است اما "گراز" یک نماداست که متن حول این نماد شروع وگسترش مییابد. تمثیل،جایگزینی "تفنگ چی ها"به جای"گراز"است. درشعرمعروف تمثیلی سعدی، که کسی گوسفندی را از چنگ "گرگی " نجات می دهد و بعد شباهنگام " نجات دهنده "کارد درگلوی گوسفند می گذارد . روان گوسفند می نالد : "چو از چنگال گرگم در ربودی / چو دیدم عاقبت گرگم تو بودی". این جا هم"گرگ" نماد است که متن را به سوی معنای واحد سوق می دهد . هما ن طور شعر معروف " زمستان" اخوان ، یک نماد است که تمام حرفها و حدیث ها ،حول محور این نماد می چرخد ومعنای متن همان سردی ، بی پناهی ،شک و یاس ناشی ازفضای کدربعد از کودتای 28 مرداد 32 را القاء می کند . بعضی وقتها ، یک متن ، چندین نماد دارد که تشخیص نماد اصلی از فرعی کمی مشکل است و گاه غیر ممکن . زیرا هر خواننده ای بسته به تجربه و دانش مطالعاتی اش ، این یا آن نماد را انتخاب و معنای متن را با آن نماد یا این نماد می سازد .اتفاقاّ این گونه دریافت از متن ، از حسن آن است نه عیب . این ، یعنی،معنای متعدد که هدف غائی نویسنده ی مدرن است . داستان "گلدان " آل احمد یک نماد دارد وآن هم گلدان است که به قول فروغ : " اضطراب دست های پر / دستهای خالی ندارد " ." پبرمرد ودریا " ی همینگوی چندین نماد دارد . آیا نماد دریاست ؟ طوفان است ؟ ماهی ست ؟ قایق است؟ پیری ست ؟ . "بوف کور " هم نماد های متعدد دارد . " تنگسیر" یک نماد اصلی دارد که تمام رمان حول محور این نماد شروع وپایان می یابد . " دزد دوچرخه " دسیکا هم یک نماد دارد . گاه نماد ها کم رنگ وپنهان هستند و تشخیص آنها مشکل است . گاه نماد ها درعین پر رنگی در پایان متن آن چنان کم رنگ میشوند تا جا برای نماد دیگری بازکنند . این نماد ها هرگز ازلی و ثابت درطول متن نیستند . دیگر گاه ، نویسنده ای نمادی را برجسته تا نماد اصلی را پنهان کند . خواننده ی فرهیخته با خوانش عمیق متن ،دست نویسنده را می خواند و خود معنای متن را می سازد. گاه این مهم اتفاقی و ناشی از ضمیر نا خودآگاه مولف شکل می گیرد . " ماهی و جفتش" ازایراهیم گلستان ، "جفت " نماد اصلی است . اکواریم هم یک نماد است . شیشه وآینه ی تشکیل دهنده یاکواریم هم یک نماد است . تنهائی مرد و تجلی تصویر ماهی به عنوان "جفت " هم یک نماد است . کودک هم یک نماد است . اما "جفت " نمادی است که معنای متن را می سازد . در شعر معروف نیما "خانه ام ابری ست " ، ابر یک نماد است . "درانتظارگودو" ی بکت ، چشمی که در طول نمایش در صحنه حضوردارد یک نماد است . همین طور"کرگدن " اوژن یونسکو . یا "پریا"ی شاملو ... اگر این پیش فرض را باور داشته باشیم که زبان ادبیات وهنر یک زبان تداعی کننده است و یا به عبارت دیگر ادبیات وهنر به زبان "خیال" سخن می گوید ، این نماد ها شکل ملموستر و قابل حس تری به خود می گیرد .نماد ها به خواننده فرصت می دهند تا با فاصله گیری ازمتن وگاه ویران سازی آن ، بسوی ساختن معنای واحد یا متکثرپیش رود . آیا متن می تواند فاقد نماد باشد ؟ قابل بحث است . هم می تواند هم نه . همین طور که یک متن زیبا ، ماندگار می تواند عناصر تشکیل دهنده ی متن را نداشته باشد ، متن هم می تواند قاقد نماد باشد به شرطی چیزی جایگزین و یا به قول اهلی کامپیوتر شبیه سازی کند .